ΟΙ ΑΙΩΝΙΟΙ ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ Ο ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟΣ

Πριν αλλοιώσω με τις δικές μου σκέψεις τη βαθιά εντύπωση που προξενεί η πένα του Νίκου Καζαντζάκη, απολαύστε πρώτα το αυθεντικό του κείμενο:

«Θυμήθηκα κάποιο πρωί, που είχα πετύχει σ' ένα πεύκο ένα κουκούλι πεταλούδας, τη στιγμή που έσκαζε το τσόφλι κι ετοιμάζουνταν η μέσα ψυχή να προβάλει.

Περίμενα, περίμενα, αργούσε, κι εγώ βιαζούμουν.  Έσκυψα τότε απάνω της κι άρχισα να τη ζεσταίνω με την ανάσα μου. Τη ζέσταινα ανυπόμονα, και το θάμα άρχισε να ξετυλίγεται μπροστά μου, με γοργό παρά φύση ρυθμό. Το τσόφλι άνοιξε όλο, η πεταλούδα πρόβαλε. Μα ποτέ δεν θα ξεχάσω τη φρίκη μου, τα φτερά της έμεναν σγουρά, αξεδίπλωτα, όλο της το κορμάκι έτρεμε και μάχουνταν να τα ξετυλίξει, μα δεν μπορούσε.  Μάχουμουν κι εγώ με την ανάσα μου να τη βοηθήσω.  Του κάκου.  Είχε ανάγκη από υπομονετικό ωρίμασμα και ξετύλιγμα μέσα στον ήλιο, και τώρα πια ήταν αργά. Η πνοή μου είχε ζορίσει την πεταλούδα να ξεπροβάλει πριν της ώρας, ζαρωμένη κι εφταμηνίτικη. Βγήκε αμέστωτη, κουνήθηκε απελπισμένη, και σε λίγο πέθανε στην απαλάμη μου.

Το πουπουλένιο κουφάρι αυτό της πεταλούδας θαρρώ πως είναι το μεγαλύτερο βάρος, που έχω στη συνείδηση μου.  Και να σήμερα κατάλαβα βαθιά: είναι θανάσιμο αμάρτημα να βιάζεις τους αιώνιους νόμους.  Έχεις χρέος ν' ακολουθάς τον αθάνατο ρυθμό μ' εμπιστοσύνη.

Κούρνιασα σ' ένα βράχο ν' αφομοιώσω ήσυχα τον πρωτοχρονιάτικο ετούτον στοχασμό.  Α! να μπορούσα, έλεγα, τον καινούριο ετούτον χρόνο, να ρύθμιζα έτσι, χωρίς υστερικές ανυπομονησίες, τη ζωή μου!  Η μικρή ετούτη πεταλουδίτσα, που σκότωσα γιατί παραβιάστηκα να την αναστήσω, ας ήταν να πετούσε πάντα μπροστά μου και να μου δείχνει το δρόμο!  Κι έτσι μια πεταλούδα, που πρόωρα πέθανε, να βοηθήσει μιαν αδερφή της, μιαν ανθρώπινη ψυχή, να μη βιάζεται και να προφτάσει να ξετυλίξει μ' αργό ρυθμό της φτερούγες.»

Δε χορταίνω να το διαβάζω τούτο το μικρό κείμενο.  Το βαθύ νόημα που μεταφέρει δεν θα μπορούσε να ειπωθεί πιο περιεκτικά.  Μιλάει ταυτόχρονα στην καρδιά και στο νου και κάτι τέτοιο είναι γνώρισμα μόνο των μεγάλων δημιουργών.

Αυτό που θα ήθελα να αναρωτηθούμε, είναι πώς βιάζουμε, όλοι εμείς οι απλοί άνθρωποι, τον αιώνιο ρυθμό του κόσμου μέσα στην κάθε μας μέρα?  Στη δουλειά μας, στην οικογένειά μας, στις σχέσεις μας, στα παιδιά μας.

To χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι οι μεγάλες ταχύτητες.  Γρήγορα αυτοκίνητα, γρήγορο φαγητό, γρήγορο σεξ, γρήγορα οτιδήποτε!  Σημασία έχει πια μόνο ο στόχος.  Να φτάσουμε!  Η πορεία προς της Ιθάκη, που είναι το πιο σημαντικό, δεν μας απασχολεί.  Κλασικό σύμπτωμα ναρκισσισμού.  Μήπως όμως κι ολόκληρη η κοινωνία μας δεν είναι ναρκισσιστική?  Αυτό που μετράει πια είναι η ποσότητα (για την ποιότητα ούτε λόγος).  Η εικόνα… Πόσο επιτυχημένος είσαι?  Πόσα βγάζεις?

Σκεφτείτε τα παιδιά μας.  Βιαζόμαστε να μεγαλώσουν.  Συχνά τους απαγορεύουμε την παιδικότητα.  Και συνεχώς τα φορτώνουμε με γνώσεις – αλλά όχι με αληθινές εμπειρίες.  Πολλές ξένες γλώσσες, αθλήματα, χορός, δραστηριότητες.  Δραστηριότητες… Πολύ της μόδας αυτή η λέξη ε?  Τη Δευτέρα γαλλικά και μπαλέτο, την Τρίτη στίβο και φλάουτο, κ.λ.π.  Και την Κυριακή? Α! θα πάμε στην Πάρνηθα για πικ-νικ, τέσσερις ωρίτσες είναι εντάξει.  Αρκετή φύση πήραμε, πίσω τώρα.

Καθίστε να σκεφτώ ένα ακόμη παράδειγμα… Λοιπόν, φανταστείτε  το μπαμπά που πηγαίνει το δεκάχρονο υιό του να μάθει καράτε.  Όσο ο μικρός προπονείται ο πατέρας περιμένει απ’ έξω πίνοντας φραπέ και διαβάζοντας εφημερίδα.  Όταν το μάθημα τελειώσει, παίρνει το παιδί σα σίφουνας και τρέχουν να προλάβουν το υπόλοιπο πρόγραμμα της μέρας.  Τι νομίζεται πως θα συμβεί?  Ο πιτσιρίκος θέλει απλά να γίνει σαν το μπαμπά του.  Το καράτε του είναι ξένο.  Ανυπομονεί να μεγαλώσει ώστε να μπορεί κι αυτός να πίνει φραπέ χαζεύοντας τις αθλητικές εφημερίδες.  Μόνο αν ο πατέρας μπει στο ντότζο και προπονηθούν μαζί, μπορεί να εμφυσήσει στο παιδί του αληθινή αγάπη για το άθλημα.

Η ποιότητα δυστυχώς δεν συνάδει με την ποσότητα.  Η αυξημένη ταχύτητα δράσης αποστερεί τη ζωή μας από το βάθος της εμπειρίας.  Κάποιες φορές που κάνω ορειβασία, παρατηρώ τους υπόλοιπους ορειβάτες.  Οι περισσότεροι προχωρούν όσο πιο γρήγορα μπορούν.  Αυτό που τους ενδιαφέρει είναι να φτάσουν στην κορυφή.  Ίσως και να τραβήξουν μια φωτογραφία από την κορυφογραμμή, να την έχουν τρόπαιο στην επιστροφή.  Θέλουν να γυμνάσουν τους μυς τους, να κάψουν θερμίδες και μετά να κάτσουν για ένα γερό τσιμπούσι στην ταβέρνα της περιοχής.  Πόσοι από αυτούς όμως θα ασχοληθούν με ένα μικρό αγριολούλουδο στη σχισμάδα του βράχου?  Το πολύ – πολύ να το φωτογραφήσουν (η εικόνα πάλι).  Το μικρό λουλούδι όμως, έχει περισσότερα να προσφέρει.  Μπορούμε να σκύψουμε και να παρατηρήσουμε με το πάσο μας τους ιριδισμούς των χρωμάτων του στην πρωινή δροσιά.  Μπορούμε να το μυρίζουμε με τις ώρες.  Να ξαπλώσουμε δίπλα του και να δούμε τον ουρανό από τη δική του γωνία.  Τότε όμως δε θα φτάσουμε ποτέ στην κορυφή…  Θα χάσουμε τον «πολύτιμο» στόχο!  Θα έχουμε βέβαια κερδίσει μια βαθιά και αυθεντική εμπειρία.  Αλλά που χρόνος για τέτοια.


Νίκος Σπανός

Η ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ …συνέχεια

Αν ο άνθρωπος δεν φοβόταν την αλλαγή, η ζωή του θα ήταν πολύ πιο εύκολη και ίσως με μεγαλύτερο νόημα. Θα μπορούσε να ανακαλύψει όλο το εύρος των δυνατοτήτων του και κάθε στιγμή της ζωής του θα ήταν μία πρόκληση και μία «πρόσκληση» για δημιουργία.

Ο φόβος της αλλαγής, ο οποίος είναι αρχέγονος φόβος και σχετίζεται με την εποχή της σταθεροποίησης των συνθηκών διαβίωσης του πρωτόγονου ανθρώπου, ενισχύει την «ψευδαίσθηση της μονιμότητας» και είναι στην ουσία ο φόβος για το άγνωστο. Πολύ λίγοι άνθρωποι τολμούν να αναμετρηθούν με αυτό και να αναλάβουν αυτή τη πρόκληση. Ο φόβος αυτός είναι τόσο έντονος ώστε πολλές φορές οι άνθρωποι προτιμούν την επ΄αόριστο παράταση μίας αρνητικής κατάστασης από μία αλλαγή προς το άγνωστο…. Είναι λίγο παράλογο… ε; Αισθάνονται ασφάλεια μέσα στην ψευδαίσθηση της μονιμότητας ακόμη και αν είναι μία μονιμότητα που τους ταλαιπωρεί ή τους βασανίζει. Ειδικότερα ο δυτικός άνθρωπος ο οποίος έχει χάσει την επαφή με την φύση …και άρα με την περιοδικότητα των φαινομένων… σπεύδει να προβάλει την «ψευδαίσθηση της μονιμότητας» στα γεγονότα της ζωής του που του προκαλούν πόνο ή απόλαυση… Γι’ αυτό και παραπαίει μεταξύ κατάθλιψης (όταν το γεγονός προκαλεί πόνο) και αφελούς χαύνωσης (όταν το γεγονός προκαλεί απόλαυση) διότι αμέσως το πολλαπλασιάζει και το διαστέλλει σε ένα αόριστο μέλλον, βλέποντας αυτό που του συμβαίνει τώρα, μέσα από το μεγεθυντικό φακό της «ψευδαίσθησης της μονιμότητας». Έχει ξεχάσει την πολύ απλή διαπίστωση πως όλα τα φαινόμενα της πραγματικότητας που ζούμε είναι περιοδικά και εναλλασσόμενα… το φως διαδέχεται το σκοτάδι, η άνοιξη διαδέχεται το χειμώνα κ.λπ. και γενικώς όλα τα γεγονότα του «κόσμου τούτου» ακολουθούν αυτόν τον παγκόσμιο νόμο της γέννησης, της ακμής, της παρακμής και του θανάτου.

Αυτή η σχεδόν μοιρολατρική επιδίωξη της μονιμότητας κρατάει τον άνθρωπο καθηλωμένο στην ανωριμότητα της εφηβικής ηλικίας και συναισθηματικά και πνευματικά και διαβρώνει και καταστρέφει όλες του τις δημιουργικές δυνάμεις…. Συμπεριφέρεται σαν ανεύθυνος δημόσιος υπάλληλος σε όλες τις πλευρές της ζωής του και βιώνει τον χρόνο σαν μία στατική επανάληψη γεγονότων. Οι πράξεις του πλέον δεν έχουν νόημα εφόσον δεν επιφέρουν καμία αλλαγή στη ζωή του γι’ αυτό και όλες του οι ασχολίες μετατρέπονται σε αγγαρείες.

Η Γαλλική επανάσταση ξεκίνησε με τη φράση «αν όχι εμείς ποιοι; Αν όχι τώρα πότε;» μία φράση που στρέφει τη συνείδηση στο παρόν και στην ανάληψη της ατομικής ευθύνης. Στην εποχή μας όπου οι επαναστάσεις είναι ατομικές και όχι συλλογικές, αυτές οι φράσεις πρέπει να ειπωθούν σε πρώτο ενικό… «Αν όχι εγώ ποιος;» Αυτή η οπτική και στάση ζωής ξεκλειδώνει όλες τις δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου και μετατρέπει την κάθε στιγμή της ζωής σε ευκαιρία με νόημα και προοπτική.

Λευτέρης Κατσιμάνης

Πηγή φωτό: John Burcham, fineartamerica.com

Ο ΚΑΚΟΣ ΛΥΚΟΣ (και το καλό πρόβατο)

Η σκέψη του μέσου ανθρώπου ταλαντεύεται πάντα ανάμεσα σε δύο αντίθετα άκρα. Τα πράγματα πρέπει να είναι είτε άσπρα, είτε μαύρα λες κι έχουν εξαφανιστεί από το φάσμα του οπτικού μας πεδίου όλες οι ενδιάμεσες αποχρώσεις του γκρι. Όποιος έχει ασχοληθεί έστω και λίγο με την ψυχιατρική γνωρίζει καλά ότι η διπολικότητα μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνα μονοπάτια. Δυστυχώς όμως όλοι μας (παρ’ ότι δεν είμαστε βέβαια ψυχωτικοί) εκπαιδευόμαστε από μικροί να λειτουργούμε κάνοντας τραμπάλα ανάμεσα σε δυο αντίθετες θέσεις. Αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης των καταστάσεων «στεγνώνει» τη ζωή μας. Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο πλούσια και πολύ πιο σύνθετη από δύο σκέτα check boxes: Yes – No. Όπως λέει κι ένας φίλος, ποιος ο λόγος να επιμένουμε να ρωτάμε πάντα αν ένα ποτήρι με νερό μέχρι τη μέση είναι μισοάδειο ή μισογεμάτο? Δεν είναι τίποτα από τα δύο. Είναι ακριβώς μισό ποτήρι νερό!

Γιατί να υπάρχει όμως αυτή η διπολική μορφή σκέψης στην κοινωνία μας? Θα σας πω μια ιδέα που γυροφέρνει στο μυαλό μου τον τελευταίο καιρό. Νομίζω πως όλα ξεκινούν από ένα συγκεκριμένο ζευγάρι αντιθέτων: το «Καλό» και το «Κακό». Επί αιώνες, τα εκπαιδευτικά συστήματα της Δύσης έχουν έναν ορισμένο προσανατολισμό. Η προτεσταντική ηθική και κοσμοαντίληψη – ας μην το κρύβουμε – έχει καθορίσει την ανατροφή πολλών γενεών. Οι άνθρωποι υπό το βάρος των επιταγών αυτής της ηθικής προσπαθούν απεγνωσμένα να εξοβελίσουν το κακό από μέσα τους. Ταυτόχρονα, η θεώρηση του καλού και του κακού προκαλεί βαθύτατο φόβο, που εύκολα θολώνει συγκινησιακά τη νόηση και την ικανότητα της γνώσης. Ας ρίξουμε όμως μια ματιά και στα συστήματα γνώσεις του υπόλοιπου πλανήτη.

Το Σαντοκάι, ένα από τα βασικότερα κείμενα του Ζεν, αναφέρει:

Φως και Σκότος
Βρίσκονται αντιμέτωπα.
Αλλά το ένα
Εξαρτάται από το άλλο
Όπως το βήμα του δεξιού ποδιού
Από εκείνο του αριστερού

Αυτό σημαίνει ότι στο επίπεδο που βρίσκεται η ανθρωπότητα αυτή τη στιγμή δεν είναι δυνατή η εξάλειψη του κακού. Η παρουσία του φαίνεται να είναι απαραίτητη για την ύπαρξη του καλού. Η Δύση προσελκύεται τόσο πολύ από μια επιφανειακή λογική, ώστε δεν αντιλαμβάνεται ότι ο ευγενής στόχος της αποτυγχάνει, γιατί το κακό δεν μπορεί να ξεριζωθεί. Σύμφωνα με το νόμο της πολικότητας συμπεραίνουμε ότι το καλό και το κακό είναι οι δυο όψεις μιας και μόνης ενότητας κι επομένως εξαρτώνται το ένα από το άλλο. Όποιος εσκεμμένα εκτρέφει το καλό, κάνει ασυνείδητα το ίδιο και για το κακό. Γνωρίζω ότι αυτή η φράση ακούγεται εκ πρώτης όψεως τρομακτική, αλλά ας την αντιμετωπίσουμε.

Ο Νίτσε στην «Αυγή» του, σε ένα χωρίο με τίτλο: οι αρνητές της ηθικότητας, υποστηρίζει ότι οι ηθικές κρίσεις δεν στηρίζονται σε αλήθειες!

Δε χρειάζεται άλλωστε να είναι κανείς σοφός για να αντιληφθεί ότι κάτι που θεωρείται ηθικό και αποδεκτό σε μια κοινωνία, μπορεί να είναι απαράδεκτο σε κάποια άλλη.

Ο Αδάμ –θυμηθείτε– πριν φάει από το δένδρο της γνώσης δεν μπορούσε να ξεχωρίσει το καλό από το κακό. Ο πρώτος μακάριος άνθρωπος δεν είχε μπει τον κόσμο των αντιθέτων. Ζούσε σε άλλο επίπεδο, όπου καλό και κακό δεν είχαν νόημα.

Επιτρέψτε μου να χρησιμοποιήσω ένα πεζό παράδειγμα: εάν δώσουμε ένα κουτί σπίρτα σε ένα παιδί ποτέ δεν θα μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι δεν θα συμβεί κάποιο ατύχημα. Ακόμη κι αν προσπαθήσουμε να του επιβάλουμε μια σκληρή απαγόρευση δεν θα είμαστε ήσυχοι. Το παιδί ωθούμενο από μια πανίσχυρη φυσική περιέργεια και έχοντας άγνοια των κινδύνων είναι πιθανόν να βάλει φωτιά. Δεν συνειδητοποιεί ότι αυτό είναι «κακό». Κατά συνέπεια δεν μπορούμε και να κατηγορήσουμε το παιδί για κακία. Ωστόσο το κακό έχει λάβει χώρα. Εάν αντίθετα δώσουμε τα ίδια σπίρτα σε έναν ενήλικα δεν χρειάζεται καν να τον προειδοποιήσουμε. Αυτός ξέρει από μόνος του την ουσία των σπίρτων, την αξία τους, τη λειτουργία τους και την προσοχή που απαιτείται κατά τη χρήση τους.

Για το παιδί λοιπόν υπάρχει σωστό και λάθος (όσον αφορά στα σπίρτα πάντα). Εάν κάνει ότι του λέμε είναι καλό παιδί, εάν μας παρακούσει είναι κακό. Για τον ενήλικα όμως που στέκεται σε ένα άλλο επίπεδο (ο προπτωτικός Αδάμ για το παράδειγμά μας) δεν έχει καν νόημα η χρήση των λέξεων καλό και κακό σε σχέση με ένα κουτί σπίρτα.

Περαιτέρω, εάν παρατηρήσουμε τον εαυτό μας με περισσό θάρρος και κοφτερή ματιά, θα αντιληφθούμε ότι όταν κάνουμε μια καλή πράξη δεν είναι απαραίτητα καλό και το κίνητρό μας. Μπορεί για παράδειγμα, να βοηθήσω έναν συνάνθρωπό μου που έχει ανάγκη, αλλά σε ασυνείδητο επίπεδο αυτό να το έκανα επειδή θέλω να είμαι αποδεκτός, αγαπητός και να με θαυμάζουν. Το καλό και το κακό είναι τόσο μπλεγμένα μέσα στον άνθρωπο που δεν είναι εύκολο να τα αναγνωρίσουμε.

Στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, ο Ιησούς εκφωνεί τη μυστηριώδη ρήση: «Να είστε είτε καλοί είτε κακοί. Τους χλιαρούς θα τους ξεράσω από το στόμα μου». Η φράση αυτή γίνεται ίσως πιο κατανοητή υπό το πρίσμα των όσων συζητούμε εδώ. Γιατί ο Ιησούς γνώριζε ότι στο παρόν επίπεδο ο άνθρωπος δεν είναι σε θέση να ξεχωρίσει το καλό από το κακό. Αυτό που μας ζητά να αποφύγουμε είναι τη χλιαρότητα, δηλαδή τη μη εμπλοκή, την αδιαφορία! Οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν με περιφρόνηση «ιδιώτη» (πρβ, idiot), αυτόν που έβγαζε την ουρά του απ’ έξω και δεν ελάμβανε μέρος στα κοινά! Η ουσία του ανθρωπίνου όντος είναι οι διαρκείς επιλογές. Πρέπει να επιλέγουμε διαρκώς. Να μην μένουμε αμέτοχοι μπροστά στα διλλήματα που μας φέρνει η ζωή. Και μάλιστα πρέπει την ώρα της επιλογής μας να έχουμε συναίσθηση τόσο του καλού όσο και του κακού που εμπεριέχει η απόφασή μας.

Η μελέτη και η παρατήρηση των φαινομένων είναι πιστεύω το πρώτο βήμα της κατανόησης. «Κοιτάζω» είναι η μεγάλη μαγική λέξη στην πορεία της αυτογνωσίας. Ο Σωκράτης με την επιταγή του «Γνώθι Σ’ αυτόν» ήταν σοφότερος ημών. Η παρατήρηση μετατρέπει την ποιότητα του αντικειμένου που κοιτάζουμε, γιατί εισάγει φως, δηλαδή συνείδηση, στο σκοτάδι. Αυτό που έχει σημασία σε τελική ανάλυση δεν είναι το Τί κάνουμε, αλλά το Πώς το κάνουμε! Δρούμε συνειδητά ή απλά παρασυρόμαστε από το κύμα? Είναι προτιμότερο να επιλέξω συνειδητά το κακό, παρά να κάνω ασυνείδητα το καλό. Ας πάψουμε επιτέλους να φοβόμαστε το συγκρουσιακό χαρακτήρα της ύπαρξής μας. Παρακαλώ μην με παρανοήσετε. Δεν προτείνω την ανηθικότητα! Δεν δίνω άλλοθι για τις κατεργαριές μας! Προτείνω όμως να αφήσουμε στην άκρη την συνεχή κριτική. Προτείνω να ξεκολλήσουμε από τη διελκυστίνδα ανάμεσα στο μαύρο και στο άσπρο και να παρατηρήσουμε με θάρρος τον εαυτό μας και τις πράξεις μας. Μόνο όταν θα καταστούμε συνειδητοί θα έχει πραγματική αξία η επιλογή του καλού.


Νίκος Σπανός

H ΨΕΥΔΑΊΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ

Στην εποχή μας, συχνά δεν εκμεταλλευόμαστε τις δυνάμεις αλλαγής και προσαρμοστικότητας που έχει ο άνθρωπος διότι είμαστε εγκλωβισμένοι στην ψευδαίσθηση ενός μόνιμου βολέματος. Η δημιουργικότητά μας είναι μπλοκαρισμένη γιατί αντί να εστιάζουμε στο παρόν, είμαστε προσηλωμένοι σε κάποια αόριστη, πλην όμως «πολλά υποσχόμενη» στιγμή στο μέλλον.

Η παλιά γελοιογραφία με το γαϊδούρι και το καρότο είναι μια από τις καλύτερες και πιο συμπυκνωμένες αναπαραστάσεις του σύγχρονου ανθρώπου – εργαζόμενου. Το γαϊδούρι διανύει πολλά χιλιόμετρα με πλήρες φορτίο, επειδή έχει εστιάσει ολόκληρη την προσοχή του στο καρότο που αιωρείται παιγνιδιάρικα μπροστά από τη μύτη του. Η κινητήριος δύναμη του γαϊδάρου είναι η ελπίδα. Η ελπίδα ότι σύντομα θα καταφέρει να αρπάξει το καρότο και τότε θα το καταβροχθίσει περνώντας σε μια κατάσταση συνεχούς απόλαυσης. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος βέβαια είναι (συνήθως) πιο περίπλοκος και πιο πονηρός από αυτόν του γαϊδάρου, αλλά η παγίδα λειτουργεί εξίσου καλά και γι’ αυτόν. Είναι η παγίδα της ατέρμονης μακαριότητας. Πάνω σε αυτή την παγίδα έχει στηθεί ολόκληρο το σύστημα εκπαίδευσης της Δύσης. Έχουμε γαλουχηθεί με την ψευδή υπόσχεση ότι, εάν κάνουμε «αυτό που πρέπει» τότε «μετά» θα είμαστε σε θέση να απολαύσουμε μια κατάσταση μόνιμης ευδαιμονίας. Η υπόσχεση αυτή διαπερνά την καθημερινότητά μας δίχως να το συνειδητοποιούμε. Ας δούμε κάποια παραδείγματα:

1) Το πενθήμερο εργασίας: Θα δουλέψω σκληρά μέχρι την Παρασκευή αλλά «μετά» έρχεται το σαββατοκύριακο και θα περάσω υπέροχα. Θα κάθομαι και δε θα κάνω τίποτα. Μόνο θα ξεκουράζομαι και θα διασκεδάζω.

2) Η σύνταξη: Θα δουλεύω μια ζωή σαν το σκυλί. «Μετά» όμως… θα είμαι ανέμελος. Θα έχω χρόνο να κάνω όλα αυτά που στερήθηκα τόσα χρόνια. Θα περνάω «ζωή και κότα»

3) Ο δημόσιος υπάλληλος: Το μόνο που έχω να κάνω είναι να καταφέρω να διοριστώ στο δημόσιο. «Μετά» όλα μου τα προβλήματα θα είναι λυμένα. Θα έχω σιγουριά και περίθαλψη. Τίποτα δε θα με αγχώνει. (Αυτό βέβαια έχει αλλάξει λίγο τώρα με την κρίση, αλλά πιάνετε την βασική ιδέα…)

4) Το σχολείο (για μαθητές): Η μόνη μου αληθινή υποχρέωση είναι το σχολείο. Όταν σχολάσω και όταν τελειώσω τα μαθήματά μου είμαι ελεύθερος! Μπορώ να παίξω και να χαρώ όσο θέλω.

Έχοντας υιοθετήσει μια τέτοια στάση ζωής απέναντι στην εργασία μας και στις υποχρεώσεις μας, το καθετί που κάνουμε είναι πλέον Διεκπεραίωση – Όχι Δημιουργία! Η εργασία έχει καταντήσει δουλειά [δουλεία]. Μας έχουν πείσει ότι η καθημερινότητα είναι κατ’ ανάγκη άχαρη, δυσβάστακτη, πένθιμη, καταθλιπτική! Λες και δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Και συντηρούμαστε «σε τροχιά» μόνο από την ελπίδα ότι κάποτε στο μέλλον θα απολαύσουμε κι εμείς μια περίοδο μόνιμης αγαλλίασης και ξενοιασιάς.

Δε συνειδητοποιούμε ότι τίποτα στο σύμπαν δεν είναι μόνιμο. Τα πάντα ρει (Ηράκλειτος)! Η ζωή είναι ένα ποτάμι που δε στέκεται ακίνητο ούτε στιγμή. Και το μόνο που πραγματικά έχουμε είναι αυτή η στιγμή! Εάν δε περνώ όμορφα σήμερα δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να περάσω καλύτερα αύριο. Ίσα – ίσα το αντίθετο, γιατί αποκτώ και μια αυξημένη αδράνεια στο να αντέχω «τα βάσανα». ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤ’ ΑΛΗΘΕΙΑ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΜΑΣ! Δεν μπορούμε να ακινητοποιήσουμε την ζωή.

Το μυστικό είναι να κάνουμε αυτό που μας αρέσει και να μας αρέσει αυτό που κάνουμε.

Είναι σημαντικό επίσης να έχουμε στο μυαλό μας ότι το μοντέλο που περιγράψαμε παραπάνω δεν ισχύει σε άλλες κοινωνίες. Ο παραδοσιακός αφρικανός για παράδειγμα δε ζει έτσι. Όταν π.χ. ψαρεύει, εφόσον πιάσει αρκετά ψάρια για το γεύμα της ημέρας σταματά ακόμη κι αν «τσιμπάει» η πετονιά. Ζει για τη στιγμή. Δεν συσσωρεύει αγαθά, γιατί ξέρει (όπως ο σοφός Διογένης ο γυμνοσοφιστής) ότι αύριο ίσως να μην είναι σε θέση να τα απολαύσει.

Ο μέσος άνθρωπος ωστόσο δεν είναι διατεθειμένος να εγκαταλείψει την «ασφάλεια» που νιώθει μέσα στην ψευδαίσθηση της μονιμότητας, ακόμη και αν είναι μία μονιμότητα που τον ταλαιπωρεί ή τον βασανίζει. Ένα θηρίο που ζει στο κλουβί, μπορεί να περνάει άθλια και οι συνθήκες διαβίωσής του να είναι ενάντιες στη φύση του, αλλά δεν κινδυνεύει να κατασπαραχθεί από άλλα θηρία. Υπό αυτή την έννοια μπορούμε να αντιληφθούμε

γιατί λειτουργεί τόσο καλά αυτή η παγίδα.

Εδώ όμως βρίσκεται και το κλειδί της αλλαγής. Στα προσεχή χρόνια δεν πιστεύω ότι θα δούμε μια νέα Γαλλική επανάσταση. Η επανάσταση μπορεί να συντελεστεί σε ατομικό μόνο επίπεδο. Όποιος συνειδητοποιεί την κατάσταση που βρίσκεται, μπορεί και να την μεταβάλλει. Χρειάζεται σκληρή εργασία και θάρρος η ωρίμανσή μας αλλά αξίζει τον κόπο.

Νίκος Σπανός