Πριν αλλοιώσω με τις δικές μου σκέψεις τη βαθιά εντύπωση που προξενεί η πένα του Νίκου Καζαντζάκη, απολαύστε πρώτα το αυθεντικό του κείμενο:
«Θυμήθηκα κάποιο πρωί, που είχα πετύχει σ' ένα πεύκο ένα κουκούλι πεταλούδας, τη στιγμή που έσκαζε το τσόφλι κι ετοιμάζουνταν η μέσα ψυχή να προβάλει.
Περίμενα, περίμενα, αργούσε, κι εγώ βιαζούμουν. Έσκυψα τότε απάνω της κι άρχισα να τη ζεσταίνω με την ανάσα μου. Τη ζέσταινα ανυπόμονα, και το θάμα άρχισε να ξετυλίγεται μπροστά μου, με γοργό παρά φύση ρυθμό. Το τσόφλι άνοιξε όλο, η πεταλούδα πρόβαλε. Μα ποτέ δεν θα ξεχάσω τη φρίκη μου, τα φτερά της έμεναν σγουρά, αξεδίπλωτα, όλο της το κορμάκι έτρεμε και μάχουνταν να τα ξετυλίξει, μα δεν μπορούσε. Μάχουμουν κι εγώ με την ανάσα μου να τη βοηθήσω. Του κάκου. Είχε ανάγκη από υπομονετικό ωρίμασμα και ξετύλιγμα μέσα στον ήλιο, και τώρα πια ήταν αργά. Η πνοή μου είχε ζορίσει την πεταλούδα να ξεπροβάλει πριν της ώρας, ζαρωμένη κι εφταμηνίτικη. Βγήκε αμέστωτη, κουνήθηκε απελπισμένη, και σε λίγο πέθανε στην απαλάμη μου.
Το πουπουλένιο κουφάρι αυτό της πεταλούδας θαρρώ πως είναι το μεγαλύτερο βάρος, που έχω στη συνείδηση μου. Και να σήμερα κατάλαβα βαθιά: είναι θανάσιμο αμάρτημα να βιάζεις τους αιώνιους νόμους. Έχεις χρέος ν' ακολουθάς τον αθάνατο ρυθμό μ' εμπιστοσύνη.
Κούρνιασα σ' ένα βράχο ν' αφομοιώσω ήσυχα τον πρωτοχρονιάτικο ετούτον στοχασμό. Α! να μπορούσα, έλεγα, τον καινούριο ετούτον χρόνο, να ρύθμιζα έτσι, χωρίς υστερικές ανυπομονησίες, τη ζωή μου! Η μικρή ετούτη πεταλουδίτσα, που σκότωσα γιατί παραβιάστηκα να την αναστήσω, ας ήταν να πετούσε πάντα μπροστά μου και να μου δείχνει το δρόμο! Κι έτσι μια πεταλούδα, που πρόωρα πέθανε, να βοηθήσει μιαν αδερφή της, μιαν ανθρώπινη ψυχή, να μη βιάζεται και να προφτάσει να ξετυλίξει μ' αργό ρυθμό της φτερούγες.»
Δε χορταίνω να το διαβάζω τούτο το μικρό κείμενο. Το βαθύ νόημα που μεταφέρει δεν θα μπορούσε να ειπωθεί πιο περιεκτικά. Μιλάει ταυτόχρονα στην καρδιά και στο νου και κάτι τέτοιο είναι γνώρισμα μόνο των μεγάλων δημιουργών.
Αυτό που θα ήθελα να αναρωτηθούμε, είναι πώς βιάζουμε, όλοι εμείς οι απλοί άνθρωποι, τον αιώνιο ρυθμό του κόσμου μέσα στην κάθε μας μέρα? Στη δουλειά μας, στην οικογένειά μας, στις σχέσεις μας, στα παιδιά μας.
To χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι οι μεγάλες ταχύτητες. Γρήγορα αυτοκίνητα, γρήγορο φαγητό, γρήγορο σεξ, γρήγορα οτιδήποτε! Σημασία έχει πια μόνο ο στόχος. Να φτάσουμε! Η πορεία προς της Ιθάκη, που είναι το πιο σημαντικό, δεν μας απασχολεί. Κλασικό σύμπτωμα ναρκισσισμού. Μήπως όμως κι ολόκληρη η κοινωνία μας δεν είναι ναρκισσιστική? Αυτό που μετράει πια είναι η ποσότητα (για την ποιότητα ούτε λόγος). Η εικόνα… Πόσο επιτυχημένος είσαι? Πόσα βγάζεις?
Σκεφτείτε τα παιδιά μας. Βιαζόμαστε να μεγαλώσουν. Συχνά τους απαγορεύουμε την παιδικότητα. Και συνεχώς τα φορτώνουμε με γνώσεις – αλλά όχι με αληθινές εμπειρίες. Πολλές ξένες γλώσσες, αθλήματα, χορός, δραστηριότητες. Δραστηριότητες… Πολύ της μόδας αυτή η λέξη ε? Τη Δευτέρα γαλλικά και μπαλέτο, την Τρίτη στίβο και φλάουτο, κ.λ.π. Και την Κυριακή? Α! θα πάμε στην Πάρνηθα για πικ-νικ, τέσσερις ωρίτσες είναι εντάξει. Αρκετή φύση πήραμε, πίσω τώρα.
Καθίστε να σκεφτώ ένα ακόμη παράδειγμα… Λοιπόν, φανταστείτε το μπαμπά που πηγαίνει το δεκάχρονο υιό του να μάθει καράτε. Όσο ο μικρός προπονείται ο πατέρας περιμένει απ’ έξω πίνοντας φραπέ και διαβάζοντας εφημερίδα. Όταν το μάθημα τελειώσει, παίρνει το παιδί σα σίφουνας και τρέχουν να προλάβουν το υπόλοιπο πρόγραμμα της μέρας. Τι νομίζεται πως θα συμβεί? Ο πιτσιρίκος θέλει απλά να γίνει σαν το μπαμπά του. Το καράτε του είναι ξένο. Ανυπομονεί να μεγαλώσει ώστε να μπορεί κι αυτός να πίνει φραπέ χαζεύοντας τις αθλητικές εφημερίδες. Μόνο αν ο πατέρας μπει στο ντότζο και προπονηθούν μαζί, μπορεί να εμφυσήσει στο παιδί του αληθινή αγάπη για το άθλημα.
Η ποιότητα δυστυχώς δεν συνάδει με την ποσότητα. Η αυξημένη ταχύτητα δράσης αποστερεί τη ζωή μας από το βάθος της εμπειρίας. Κάποιες φορές που κάνω ορειβασία, παρατηρώ τους υπόλοιπους ορειβάτες. Οι περισσότεροι προχωρούν όσο πιο γρήγορα μπορούν. Αυτό που τους ενδιαφέρει είναι να φτάσουν στην κορυφή. Ίσως και να τραβήξουν μια φωτογραφία από την κορυφογραμμή, να την έχουν τρόπαιο στην επιστροφή. Θέλουν να γυμνάσουν τους μυς τους, να κάψουν θερμίδες και μετά να κάτσουν για ένα γερό τσιμπούσι στην ταβέρνα της περιοχής. Πόσοι από αυτούς όμως θα ασχοληθούν με ένα μικρό αγριολούλουδο στη σχισμάδα του βράχου? Το πολύ – πολύ να το φωτογραφήσουν (η εικόνα πάλι). Το μικρό λουλούδι όμως, έχει περισσότερα να προσφέρει. Μπορούμε να σκύψουμε και να παρατηρήσουμε με το πάσο μας τους ιριδισμούς των χρωμάτων του στην πρωινή δροσιά. Μπορούμε να το μυρίζουμε με τις ώρες. Να ξαπλώσουμε δίπλα του και να δούμε τον ουρανό από τη δική του γωνία. Τότε όμως δε θα φτάσουμε ποτέ στην κορυφή… Θα χάσουμε τον «πολύτιμο» στόχο! Θα έχουμε βέβαια κερδίσει μια βαθιά και αυθεντική εμπειρία. Αλλά που χρόνος για τέτοια.
Νίκος Σπανός
Αν ο άνθρωπος δεν φοβόταν την αλλαγή, η ζωή του θα ήταν πολύ πιο εύκολη και ίσως με μεγαλύτερο νόημα. Θα μπορούσε να ανακαλύψει όλο το εύρος των δυνατοτήτων του και κάθε στιγμή της ζωής του θα ήταν μία πρόκληση και μία «πρόσκληση» για δημιουργία.